تأثیر شاخص‌های فرم زمین بر تنوع گونه‌ای گیاهان چوبی در بوم‌سازگان‌های جنگلی زاگرس میانی (مطالعه موردی: استان ایلام)

در این مقاله مهم‌ترین شاخص‌های تنوع و غنای گونه‌های چوبی به‌صورت کلان در سطح جنگل‌های زاگرس استان ایلام در ارتباط با سه عامل توپوگرافی شامل شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا، مورد مطالعه قرار گرفته است. نمونه‌برداری در 4 منطقه مختلف با دامنه ارتفاعی 2400-800 متر از‌ سطح‌ دریا انجام شد. مشخصه‌های بوم‌شناختی منطقه مطالعاتی با 330 قطعه نمونه دایره‌ای‌شکل 500 مترمربعی در یک شبکه منظم تصادفی با فاصله ارتفاعی 100 متر، مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش در مجموع نشان داد، از نظر آماری، به‌استثنای میانگین شاخص منهینیک در طبقات شیب زمین، اختلاف سایر شاخص‌های تنوع و غنای گونه‌ای نسبت به عوامل توپوگرافی معنی‌دار بودند. در این راستا، اختلاف میانگین شاخص تنوع سیمپسون در طبقات مختلف ارتفاع از سطح دریا در سطح 95 درصد و اختلاف میانگین طبقات سایر عوامل مورد بررسی، در سطح 99 درصد معنی‌دار است. همچنین، بررسی‌های به‌عمل آمده نشان داد که به‌استثنای شاخص تنوع سیمپسون که منحصراً در آن، اختلاف طبقه اول ارتفاع از سطح دریا (1300-800 متر) نسبت به طبقه سوم (بیش ‌از ‌1800‌ متر) معنی‌دار است، در خصوص سایر شاخص‌های مورد بررسی، علاوه‌بر طبقات ارتفاعی اول و سوم، اختلاف طبقه دوم (1800-1300 متر) نیز نسبت به طبقه سوم معنی‌دار است. به‌عبارت ‌دیگر، مقادیر شاخص‌های تنوع و غنای گونه‌ای در طبقات ارتفاعی مرتفع‌تر بیش‌تر بوده است. علاوه‌‌بر این، میانگین تمام شاخص‌های مورد مطالعه در جبهه‌های شمالی از جبهه‌های جنوبی و از مناطق بدون جهت، بیش‌تر است. در خصوص فاکتور شیب نیز شاخص‌های تنوع شانون- ونیر و سیمپسون در طبقه شیب اول (10-0 درصد) نسبت به سوم (60-30 درصد)‌ و چهارم (بیش‌تر ‌از ‌60 درصد) و طبقه شیب ‌دوم (30-10‌ درصد) نسبت به چهارم، از نظر آماری معنی‌دار بودند. همچنین میانگین شاخص‌های غنای گونه‌ای در اراضی کم‌شیب (10-0‌ درصد)، نسبت به مناطق با شیب بیش از ‌30 درصد (طبقات سوم و چهارم)، افزایش معنی‌داری نشان داد، به‌طوری‌که تنوع گونه‌ای به‌طور نسبی در مناطق کم‌شیب از مناطق پرشیب بیش‌تر بوده و در‌ خصوص شاخص‌های غنای گونه‌ای عکس این حالت مشاهده شد. دلیل این وضعیت آن است که در نتیجه کاهش نسبی تاج پوشش گونه‌های چوبی در مناطق کم‌شیب، مقادیر شاخص‌های تنوع گونه‌ای کاهش‌یافته و با توجه به افزایش نسبی درصد حضور گونه‌های چوبی (با تاج پوشش کم) در مناطق کم‌شیب، شاخص‌های غنای گونه‌ای تا حدودی افزایش یافته است.